به گزارش خبرگزاری فارس، سه‌شنبه هشتم آذر ماه 1390 روزی بود که در پی تصویب طرح دوفوریتی مجلس شورای اسلامی مبنی بر کاهش روابط با انگلستان، جمعی از دانشجویان با تجمع در مقابل سفارت این کشور در تهران، وارد این سفارتخانه شدند و پس از آن دولت انگلیس ضمن فراخواندن دیپلمات‌هایش از تهران، به دیپلمات‌های ایرانی در لندن دو روز فرصت داد تا خاک انگلیس را ترک کنند و در نهایت در پی دیدار علی‌اکبر صالحی و ویلیام هیگ وزرای خارجه دو کشور در 25 خرداد ماه 1391 در حاشیه اجلاس همسایگان دور و نزدیک افغانستان در کابل، دو طرف توافق کردند تا عمان به عنوان حافظ منافع ایران و سوئد نیز به عنوان حافظ منافع انگلیس تعیین شوند.

در سالروز این اقدام در گفت‌وگویی با زهره الهیان یکی از موافقان این طرح و عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در آن زمان، وی به تشریح این طرح و اقدام دانشجویان پرداخت.

فارس: طرح دوفوریتی مجلس شورای اسلامی در خصوص کاهش رابطه با انگلستان از کجا کلید خورد؟

الهیان: بحث قطع و کاهش رابطه با انگلستان موضوعی بود که به طور جد بعد از وقایع فتنه سال 88 در مجلس شورای اسلامی پا گرفت و نضج پیدا کرد. سفارت انگلستان در جریان فتنه 88 نقش محوری در ایجاد آشوب و طراحی‌های خیابانی برای به هم ریختن اوضاع تهران داشت، گزارشات موثقی به ما در کمیسیون امنیت ملی می‌رسید، مبنی بر اینکه این سفارتخانه چند روز قبل و بعد از انتخابات به صورت شبانه‌روزی و همچون یک اتاق جنگ شروع به فعالیت کرده و ارتباط‌گیری با عناصر فتنه را در دستور کار خود قرار داده است.

در همان ایام عناصر اصلی فتنه به کرات به سفارت انگلستان تردد داشتند و براساس گزارشات واصله، تعداد مسافرانی که از لندن به تهران پرواز می‌کردند رو به افزایش بود که اینها نشانگر تحرکات انگلستان در ایام انتخابات و شرایط فتنه بود. حتی کارمندان محلی سفارت در تجمعات و آشوب‌های تهران حضور داشتند و علاوه بر آن مدارک و اسنادی وجود داشت که سفارت انگلستان به طور جدی در این زمینه نقش ایفا کرده است.

علاوه بر آن نقش رسانه دولتی انگلیس یعنی بی‌بی‌سی در ایجاد جنگ روانی در ایام فتنه بسیار مشهود بود و این رسانه مستقیماً با انتشار اخبار کذب و تحلیل‌های تحریک‌آمیز، تلاش می‌کرد بر دامنه تنش‌ها و ایجاد ناآرامی در داخل کشور بیفزاید.

این شرایط جرقه‌ای را زد تا مجلس و نمایندگان نسبت به سیاست‌های انگلستان معترض شده و بحث قطع یا کاهش روابط را مطرح کنند.

البته این موارد تنها عامل قطع رابطه نبود، بلکه حافظه تاریخی ملت ایران مملو از جریانات و وقایعی است که نشانگر دخالت‌های انگلستان برخلاف منافع ملت ایران است و بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال 88 این تحرکات کماکان ادامه داشت. پیش از آن هم اقدامات تروریستی با همکاری مثلث سیا، موساد و MI6 صورت می‌گرفت که در پی آن انفجارهایی در چابهار رخ داد که منجر به شهادت تعدادی از هموطنان‌مان شد.

اخباری در دست داشتیم که حتی سرکردگان مواد مخدر با سرویس جاسوسی انگلستان ارتباط مستقیم دارند و با توصیه آنها نوع موادی که قرار بود به داخل ایران منتقل کنند را مشخص می‌کردند.

انگلستان در قالب تروریسم دولتی در کنار مرزهای ما و با همکاری سایر سرویس‌های جاسوسی و گروه‌های تروریستی تلاش کرد تا به نظام جمهوری اسلامی ضربه وارد کند. همه این موارد باعث شد، تا این سؤال در مجلس عنوان شود که ما چه منافع و مضراتی در رابطه با انگلستان داریم؟

در پی آن مباحث مفصلی در مجلس شورای اسلامی و کمیسیون امنیت ملی مطرح شد که موافقان و مخالفانی را داشت و در نهایت خروجی کمیسیون این شد که موضوع قطع رابطه با انگلستان بررسی شود.

فارس: قطع یا کاهش رابطه؟

الهیان: کمیسیون امنیت ملی موضوع قطع رابطه را به رأی گذاشت که رأی آورد. ولی نکته‌ای که برخی از مخالفان مطرح می‌کردند و اهمیت داشت این بود که صرف طرح موضوع قطع رابطه با انگلستان منجر به قطع رابطه نخواهد شد؛ چرا که تبادلات دانشجویی و اقتصادی در این زمینه وجود داشت و این قضیه باید به تدریج رخ می‌داد. البته موافقان طرح قطع رابطه عنوان می‌کردند که این قضیه (قطع رابطه) باید هر چه سریع‌تر اتفاق بیفتد. بالاخره این طرح (قطع رابطه) در کمیسیون تصویب شد، ولی هیئت رئیسه مجلس این طرح را متوقف کرد و خواستار پیگیری‌های بیشتر از طریق وزارت خارجه و شورای عالی امنیت ملی شد تا منافع و مضار این قضیه مشخص شود و طرح با برنامه‌ای حساب شده به پیش برود.

در همین اثنا در پی فشار گروه‌های دانشجویی مبنی بر قطع رابطه، پیشنهاداتی در خصوص عملیاتی شدن این قضیه مطرح شد، ولی قاعدتاً این اتفاق یک روزه رخ نمی‌داد و باید با برنامه حساب شده و پایش این روند توسط دستگاه‌های ذیربط صورت می‌گرفت. مباحثی چون تبادلات علمی و دانشجویی، اقتصادی و تجاری و... مطرح بود که باید به تدریج رصد می‌شد و دستگاه‌های مرتبط به مجلس پاسخ می‌دادند که آیا قدمی در راستای قطع رابطه برداشته‌اند یا خیر.

اینجانب پیشنهادی را مبنی بر اضافه شدن بندی به این طرح به کمیسیون ارائه دادم که براساس آن کارگروهی متشکل از وزرای نفت، اطلاعات، خارجه و بازرگانی و سایر دستگاه‌های مرتبط تشکیل و روند قطع روابط را مورد بحث و بررسی قرار داده و هر چند ماه یک بار به مجلس گزارش دهند که فقط قطع رابطه به صورت شعاری نباشد، بلکه به تدریج شاهد عملیاتی شدن آن باشیم.

در نهایت این طرح پس از تصویب در کمیسیون‌ بعد از ماه‌ها و حتی گذشت بیش از یک سال به صحن آمد؛ البته با عنوان کاهش رابطه.

بالاخره طرح کاهش رابطه با انگلستان در مجلس تصویب و ما نیز به عنوان موافقان طرح سخنرانی کردیم. موافقت ما با کاهش رابطه به این معنا نبود که با قطع رابطه مخالفیم؛ ولی قطع رابطه به سرعت و در آن شرایط امکانپذیر نبود.

دوفوریت طرح کاهش رابطه با انگلستان تصویب و سند افتخاری برای مجلس هشتم شد به خاطر اینکه در طول صد سال عمر مجلس از زمان مشروطه تا به حال، ما مشابه این مصوبه را نداشتیم و این مصوبه نقطه‌ای تاریخی برای مجلس شورای اسلامی شد.

دولت انگلستان حتی قبل و در زمان تصویب این طرح دست به تحرکاتی زد و از طریق کشورهای همسایه پیغام‌هایی را فرستاد و از ایران خواست که از این تصمیم منصرف شود. این کشور به شدت به تلاطم افتاده بود، چرا که در صورت قطع رابطه پایگاه مهم جاسوسی خود در منطقه (سفارتخانه در تهران) را از دست می‌داد و این برای انگلستان گران تمام می‌شد.

آنچه برای ما مهم و ارزشمند بود، نگاه مردم بود. افکار عمومی از مجلس می‌خواستند که به این طرح رأی مثبت بدهد، چرا که مردم ایران به لحاظ تاریخی از سیاست‌های انگلستان انزجار دارند و هیچگاه وقایعی که در سال‌های جنگ جهانی اول رخ داد و جان باختن میلیون‌ها نفر از مردم ایران به خاطر سیاست‌های استعماری انگلستان و قحطی بزرگ را فراموش نمی‌کنند.

مسائلی که در جریان ملی شدن صنعت نفت رخ داد و همچنین کودتای 28 مرداد همه مزید بر علت شد و بر نفرت مردم ایران از سیاست‌های انگلستان افزود. انگلیسی‌ها خودشان مطلع هستند که نگاه ملت ایران نسبت به آنها به هیچ وجه مثبت نیست و همواره به سیاست‌های انگلستان با علامت سؤال و شک و شبهه می‌نگرند و آن را خصمانه می‌دانند.

قطع رابطه، مطالبه مردم ایران و جنبش دانشجویی بود و این یک نوع دلگرمی برای مجلس بود که در این زمینه گام بردارد.

فارس: در پی ورود دانشجویان به سفارت انگلستان انتقادهایی وارد شد و برخی این اقدام را نکوهش کردند، نظر شما در این خصوص چیست؟

الهیان: ورود دانشجویان به سفارت مسئله‌ای نبود که پیش بینی شده باشد و یا مجلس و دستگاه‌های دیگر در جریان آن قرار گرفته باشند. این حرکت بیانگر بغض و کینه جنبش دانشجویی به عنوان نماینده نخبگان جامعه بود؛ ولی شیوه ورود و این نوع حرکت پسندیده نبود. اگر دانشجویان مقابل سفارت تجمع کرده و مطالباتشان را از مجلس و دولت مطرح و علیه انگلستان شعار سر می‌دادند، می‌توانست تقویت‌کننده و مکمل حرکت مجلس باشد؛ ولی اینکه این تجمع به ورود به سفارت تبدیل شد و در همین حین برخی از سودجویان همراه با حرکت دانشجویان وارد سفارت شدند و وسایل و تجهیزات در این سفارتخانه تخریب شد، به حرکت دانشجویی نیز لطمه وارد کرد و اهداف مورد نظر دانشجویان محقق نشد.

در آن زمان دولت انگلیس مدعی شد که این حرکت (ورود دانشجویان به سفارت) در هماهنگی با مجلس، نیروی انتظامی و وزارت اطلاعات صورت گرفته که اصلاً چنین نبود و این نوع حرکت و شیوه مورد تأیید ما نبود.

ابراز نارضایتی دانشجویان و تجمع آنها و سر دادن شعار در راستای حرکتی بود که مجلس در جهت کاهش رابطه صورت داده بود. شاید بهتر بود دانشجویان مدیریت جدی‌تری را در این زمینه انجام می‌دادند و با برنامه‌ریزی از قبل تعیین شده جلوی ورود سوءاستفاده‌کنندگان را به این حرکت می‌گرفتند.

پس از این قضیه مجمع نمایندگان تهران و کمیسیون امنیت ملی مجلس جلساتی را با مسئولان مربوطه به ویژه نیروی انتظامی برگزار کرد. دولت ایران و مجلس هم اعلام کردند که این حرکتی خودجوش بوده و به هیچ وجه هماهنگ شده نبوده است.

البته نقاط ابهامی در این زمینه وجود دارد و این فرضیه را مطرح می‌کند که دست‌هایی در کار بودند تا حرکت‌های افراطی صورت گیرد و منجر به اقداماتی شود که وجهه جمهوری اسلامی را در عرصه بین‌المللی زیر سؤال ببرد که نمونه بارز آن باز بودن در اصلی سفارت بود.

علی‌رغم اینکه از قبل اعلام شده بود که قرار است چنین تجمعی صورت گیرد و بایستی سیستم‌های امنیتی و حفاظتی فعال باشند، ولی در روز ورود دانشجویان، در اصلی سفارت که همواره با سیستم‌های امنیتی و حفاظت‌های سه و چند لایه محافظت می‌شد، با کوچکترین حرکت باز شد؛ این شاهدی بر وجود دست‌های پشت صحنه بود که می‌خواست حرکت دانشجویان را زیر سؤال ببرد.

البته انگلستان نیز بعد از این قضیه به لحاظ رسانه‌ای و با تحریک سایر کشورهای اتحادیه اروپا تلاش کرد از این مسئله بهره‌برداری کند؛ ولی خوشبختانه آنگونه که می‌خواست به پیش نرفت و سایر کشورهایی اروپایی با آن کشور همنوا نشدند. 

بعد از فتنه 88 اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس جلسه‌ای را با حضور منوچهر متکی وزیر خارجه وقت در محل این وزارتخانه داشتند که من در این جلسه عنوان کردم با توجه به تحرکات انگلستان و دخالت مستقیم این کشور در اغتشاشات پس از انتخابات و اقدامات جاسوسی و حمایت‌های این کشور از گروهک‌های تروریستی لازم است تا در رابطه با انگلستان تجدیدنظر شده و اقدامی از سوی دستگاه دیپلماسی صورت گیرد و در آن زمان بحث کاهش و قطع رابطه با انگلستان مطرح شد؛ اما در آن دوران عنوان شد که به دلیل هماهنگی انگلستان با سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، اگر چنین اقدامی صورت گیرد، ممکن است سایر کشورهای عضو این اتحادیه نیز همسو با انگلستان به سمت قطع و کاهش رابطه با ایران پیش بروند.

این در حالی بود که بعد از ورود دانشجویان به سفارت و علی‌رغم تلاش‌های انگلستان شاهد بودیم که این قضیه اتفاق نیفتاد و سایر کشورهای اروپایی با انگلستان همراه نبودند و با وجود اینکه انگلستان تصمیم داشت با استفاده از این فضا جنگ روانی علیه ایران به راه بیندازد و سایر کشورهای اروپایی را با خود همراه کند، این همراهی شکل نگرفت و این کشورها در روابط خود با ایران تغییری ندادند.

در واقع نگاه و نگرانی دستگاه دیپلماسی و مسئولان ما در سیاست خارجی محقق نشد و شاید پیش‌بینی درستی نبود که ما به دلیل نگرانی از قطع رابطه سایر کشورهای اتحادیه اروپا، تن به رابطه با انگلیس و سیاست‌های خصمانه آن بدهیم.

فارس: نظر شما در خصوص اقدام عجولانه انگلستان در قطع رابطه با ایران و فراخواندن دیپلمات‌هایش از تهران و اخراج دیپلمات‌های ایرانی از لندن در پی ورود دانشجویان به سفارت چیست؟

الهیان: زمانی که چنین حرکتی صورت گرفت طبیعی بود که انگلستان برای حفظ وجهه و جایگاه بین‌المللی خود این اقدام را انجام دهد؛ ولی خروجی این قضیه و حتی اخراج دیپلمات‌های ما و بسته شدن سفارت در نهایت به نفع جمهوری اسلامی تمام شد. گرچه برخی از هموطنان مقیم در انگلستان در پی این اقدام لندن متضرر شده و با مشکلات زیادی روبرو شدند؛ ولی در کلان قضیه، این قطع رابطه به نفع جمهوری اسلامی تمام شد، چرا که در طول 200 سال اخیر هیچ نفعی از رابطه با انگلستان نبرده‌ایم.

فارس: ارزیابی شما از اقدام کانادا در تعطیلی سفارتش در تهران و اخراج دیپلمات‌های ایرانی از این کشور چیست؟

الهیان: کانادا کشوری است که کاملاً سیاست‌های خود را با استعمار پیر هماهنگ می‌کند و حکم فرمانداران ایالت‌های آن توسط ملکه انگلستان امضا می‌شود. در طی این سال‌ها شاهد بودیم که کانادا همواره سیاست‌های خصمانه خود علیه ما را با سیاست‌های انگلستان تنظیم می‌کرد که نمونه آن قطعنامه‌های حقوق بشری در سازمان ملل بود که کانادا بانی آن شد، ولی در پشت صحنه سیاست‌های خباثت‌آمیز انگلیس وجود داشت و دارد. در این حرکت (تعطیلی سفارت) نیز کانادا تحت تأثیر سیاست‌های انگلستان و در واقع صهیونیسم بین‌الملل چنین اقدامی را صورت داد.

فارس: آیا با توجه به شرایط کنونی و اقدامات دولت انگلستان و پیشتازی این کشور در اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی و بعد از گذشت یک سال از این قضیه، احتمال تحول در روابط تهران - لندن را می‌دهید؟

الهیان: پرونده انگلستان سیاه‌تر از آن است که بتوان رابطه‌ای متوازن و دوسویه را برقرار کرد. ما باید بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی عمل کنیم و در رابطه با انگلستان شاهد تحقق هیچ یک از این اصول نیستیم. حتی اگر به فرض محال مسئولان و مجلس خواستار ایجاد مجدد روابط باشند، مردم ایران با توجه به پیش زمینه ذهنی که نسبت به سیاست‌های انگلیس دارند در قبال این وضعیت موضع خواهند داشت؛ ضمن اینکه در بین مردم و مسئولان چنین انگیزه‌ای وجود ندارد.

ممکن است اختلاف نظراتی وجود داشته باشد؛ ولی به هیچ وجه نگاه مثبتی به رابطه با انگلستان وجود ندارد و این مسئله (تحول در روابط) در شرایط حاضر محال است و تنها شرط آن تغییر در سیاست‌های انگلستان می‌باشد. البته با توجه به شناختی که از انگلستان و سیاست‌های استعمارگرانه آن داریم، تغییر سیاست‌های این کشور محال است و فکر نمی‌کنم شرایط برای تجدید روابط فراهم باشد.